Unity in diversity

Sa ato na nga nahisgotan dinhi, samtang gipanghingusgan na ang kampanya alang sa pagpahigayon na sa Charter Change ug pag-umol sa Federal Constitution, ang mga nagpasiugda niining maong kalihokan, wala pa magkasabot kon unsa nga modelo sa Federalismo ang sagupon; pila ka estado ang tukoron; unsa nga mga provision sa 1987 Constitution ang kinahanglang usbon o papason; pila ang sharing sa revenue allotment – 80-20 o 60-40 percent ba pabor sa mga regional states.

Apil sa mga isyu kon unitary o bicameral ba gihapon ang composition sa Kongreso, o i-abolish ang Senado; purely parliamentary ba o magpili ba gihapon og presidente ug bise presidente; unsa’y mahitabo sa party-list system ug sa SK; mag-joint session ug mag-separate voting ba ang mga senador ug ang mga kongresista. Kini ug daghan pa nga mga isyu ang kinahanglang tukion ug i-reconcile.

Dili kini madali, ug atong ma-imagine ang mainit nga debate unya panahon sa Con-Ass.  Adunay mga pagduda nga gumikan sa mga vested interests ug hidden agenda sa mga senador ug mga kongresista, lisud nga magkasabot ug magkauyon ang atong mga magbabalaod.

Una sa tanan, mga lawmakers kini sila but not necessarily experts in the making of the Constitution. Manghinaot lang ta nga ang gitukod ni Presidente Digong Duterte nga Constitutional Committee nga gisakpan sa mga non-politicians, makapahapsay ug makapadali sa trabaho unya sa Con-Ass.

Adunay simple kaayo nga definition unsa kining Federalism. Atong kutloon kining gikan sa Internet, sinuwat ni Mart del Rosario: “Federalism is simply slicing the country bibingka-like into several autonomous states. Each state will chart its own course, frame its own laws, develop and manage its own resources underground and aboveground—in short, be its own boss, free to do what it pleases from logical to ludicrous.”

Nindot paminawon. Apan, ang pagpatuman niini sayon ba? Andam na ba ang mga local executives ug ang katawhan mismo pagsagop niini? Sa mga survey nga gihimo, majority sa katawhan wala pa hingpit nga masayod unsa kining Federalismo.

Giingon dinhi nga ang Federalismo maka-reduce o makawagtang sa kawad-on ug makahatag og panarbaho;  makapupos sa kagubot sa Mindanao; makasanta sa graft & corruption; ug makahatag og dakong kahigayonan sa mga regional states paglambo sa ilang kaugalingon, ug sa dili na mag-agad sa kalooy sa Imperial Manila.

Ang Federalismo maoy bugtong sistema sa panggobiyerno nga haum ug tukma kaayo kanatong mga Pinoy, bisan kon nagkalainlain ang atong kultura ug kinaiya. Usahon kita sa Federalismo ubos sa giingon nga unity in diversity.