Gikan sa tsirman

Dugoong Domingo …

Dr. Jose “Dodong” R. Gullas

Part 1

Usa ako sa mga duol kaayo sa among apohan nga si Andrea Rivera, nga among gitawag og Lola ‘Ande’.  Akoy pirme niyang tawgon kon dunay ipapangita, kon may ipabuhat sa balay, sugosugoon ug dad-on mangompra sa merkado.

Usa ka adlaw nga Domingo, gidala ko ni Lola Ande sa Carbon market nga maoy adlaw sa iyang pagpamalit og gamiton sa balay. Mao sab ni ang adlaw nga makita niya iyang mga kaila. Halos tanang mga naninda sa merkado iyang kaila.

Magsunod-sunod ko kaniya dala ang basket nga sa kadugayan sa sige niya og palit nagkaanam na og kabug-at.  Wala ko moreklamo kay nagsige man sab ko og usap og mga tam-is nga pagkaon.

Napuno na among basket ug kataposan namong giadto ang pwesto sa mga lab-asera og isda. Samtang namili og isda nagsige siya og tabi sa mga tindera.

Sa wala damha, kalit nga may lanog nga buto ang nihabol palibot sa merkado ug niuyog ang yuta. Nag-iyahay panago ang  tanan kay wala masayod kon unsa kadto.

Paghangad namo sa langit daghang mga abyon sa mga Hapon. Ang Ikaduhang Kalibotanong Gubat naabot na gyud sa Sugbo!

Pagkataud-taod milili si Lola Ande gikan sa gitagoang lantay nga gipatongan og mga isda. Nanimaho ming langsi ug nagkadugo, dili tungod sa samad kondili gikan sa dugo sa isda.

Nakuyawan akong Lola ug daling nisusi sa akong lawas kon wala ba ko maigo. Dalidali ming nisakay og tartanilla pauli. Nagkurog sa kahadlok ang akong Lola apan ako tingali, nahadlok apan mas naglabaw ang tumang kahikab tungod kay daw mura og duwa-duwa ang akong nasaksihan.

Pag-abot namo sa balay, nakasyagit si Mama Pining pagkakita nga nagkadugo ko. Nihilom lang siya pagkahibawo nga dugo ra diay kadto sa isda.

Ang maong gubat nakapausab sa kinabuhi sa among pamilya. Puno sa kakulba tungod sa peligro. Dili mi makapuyo sa usa ka lugar   aron paglikay sa   gubat.

Una ming mibakwit padung sa Consolacion sa balay sa mga kaila sa among ginikanan nga pamilyang Lagahit nga mipasilong kanamo sama sa ilang kadugo.

Usa ka buntag niana, nagbarog si Papa Inting sa pultahan sa balay ug nagtan-aw sa mga abyon sa Hapon nga mubo kaayong naglupad. Kalit lang nga may usa sa mga abyon nga mibalik ug girakrakan ang balay, sakto ra gyud kaayong nakasud si Papa Inting dihang naigo ang pultahan diin siya nagbarog.

Gikan sa Consolacion namalhin mi padung sa Danao. Si Papa ug si Ramon ”No Amon” Durano suod nga managhigala. Tungod tingali gilaay ug way mabuhat didto, giawhag ni Papa Inting si No Ramon nga ipatawag ang tanang mga mamarang sa Danao kay  kaniadto naila ang maong lugar niini.

“No Amon mahimo ba kaha nga atong ipatawag ang tanang mamarang diri aron ilang usahon ang tanang gahom aron barangon ang mga abyon sa Hapon?” Nisugot si No Amon.

Apan sa dihang nagabot-abot na ang tanang mamarang sa Danao ug gisultihan sa gustong ipabuhat kanila. Nagpanglingo-lingo ilang mga ulo.

“Di kasugakod among gahum ana nila, Nyor,” matud pa nila, kay lagi “di kaya sa ilang powers” ang mga kaaway.

Hangtud nga namalhin na sab mi didto sa Banhigan, Badian ug didto nabatyagan na gyud namo ang epekto sa gubat. Si Mama Pining migamit sa iyang mga sinina aron bayloan og pagkaon. Si Eddie (Talisay City Mayor Eduardo Gullas) nakat-on panguha og tungog nga gamiton sa tuba aron ibaligya.

Kamote lang among pagkaon, kinhason ug isda gikan sa hunasan ang sud-an. Apan kasagaran paigo na ang ginamos nga among suwa.

Dihang nilurang og gamay ang gubat, namalik mi sa among balay sa dalan Manalili sa siyudad, apan nagusbat kini sa mga bomba ug didto lang una mi nipuyo sa balay sa Dalan sa España St. duol sa Visayan Institute nga gipanag-iya sa among pamilya.

Nahimo dayon kaming aktibo ni Eddie sa simbahan isip sakristan sa San Agustin Church, nga karon mao na ang Basilica Minore del Santo Niño. Wala mi sugoa sa among ginikanan adto, tingali mao kadto ang among paagi pagpasalamat sa Kahitas-an nga nagbantay kanamo atol sa gubat.

Wala dayon mabalik sa normal ang among kinabuhi. Nagsige og biyahe si Mama Pining sakay sa tren padung sa kalungsoran aron mamalit og mga lagutmon ug utanon nga iyang ibaligya kay nihit niini sa siyudad.  Nasaksihan gyud nako ang paningkamot sa among inahan aron mi makakaon katulo sa usa ka adlaw.

Dayon, dihay laing pagsuway nga among nasugatan, dakpunon si Papa Inteng, apan wa mi masayod kon kinsa ang mosikop. Peligro kaayo ang sitwasyon sa among amahan. Ang iyang igsuon nga si Atty. Paulino Gullas mao ang kinatas-ang Japanese Commissioner dinhi sa Sugbo.

Mao diay kadto ang hinungdan kon nganong ang mga gerilya nagduda sa akong amahan kon diin kini pusta.

Sa pikas bahin, gisuspetsahan usab sa mga Hapon si Papa Inteng tungod kay wala man gyud kini mopakita og suporta kanila dinhi. Si Papa Inteng walay amigo kon politika maoy hisgotan ug dili gani siya ganahan magapil-apil sa mga isyu sa politika.

Tungod sa maong impormasyon, mibiya si Papa padung sa Pangdanon Island duol sa Bohol. Ang kaniadto iyang estudyante nga si ‘Noy Nestor Legaspi mao ang nitabang kaniya pag-ikyas.

“Ang gipakita ni Noy Nestor mao ang gitawag namo karon nga “UV Spirit,” ang lawom kaayong panaghigalaay sa tanang mga sakop, estudyante ug opisyales sa maong unibersidad.

Paglabay og usa ka oras human nakalakaw si Papa Inting, dunay tawong miabot sa among balay ug gidala ming tanan sa Pasil, wa mi masayod kon asa mi paingon. nga lawom na man ang kagabhion.

Pagkasunod buntag, nagkita mi pagbalik ni Papa Inting sa Pangdanon. Gamay kaayo ang isla ug tubig lang sa uwan ang naa. Pipila ka semana mi nga nagtago didto.

Walay problema sa pagkaon kay daghang mga tawo gikan sa Pasil nga maghatagan kanamo niini apil na ang mainom nga tubig. Dihang nabuntog na ang mga Hapon, nakabalhin nami didto sa Calape sa Bohol.

Kon duna may maayong epekto ang gubat, kini mao ang pagpahugot sa kalig-on sa pamilya. Tungod usab niadto nanaghan ang maong mga tinuod nga higala, mga tawong putli ang kasingkasing nga di unta namo makahimamat kon haruhay pa ang sitwasyon.