Nahibalik ako ning sayong kabuntagon human sa pito ka tuig sa dapit nga hataas, hilit ug gabonon. Hiabtan ko ang usa ka batan-ong lalaki nga nagkabo og tubig.
Hisayran ko niini nga gihimo pa gihapong nag-unang kawsanan sa tubig kining basyaw nga kanhi gitam-okan sa patay’ng lawas sa mga mangangayam og bahandi nga mibutho dinhi kaniadto siyam ka tuig na ang milabay.
Gipanglubngan og bala ang kalawasan sa maong mangangayam og bahandi sa abusadong mga militar nga nakighigala ug mitraydor sa nahisgotang mga tawo, kansang krimen gipahid ngadto sa mga inosenteng lumulupyo nga karon gituhoang mga sakop sa walhong puwersa nga padayong mihuros dinhi.
Ang panimalos nahimong kabilin ug tipik sa gisilsil nga prinsipyo sa ubang pundok o idolohiya nga panukmod sa ilang pakigbisog. Labing pait sa tanang dili makaon dinhi mao nga aduna usab ing mga sakop sa laing pundok nga nasayod lamang kun unsaon pagpakigbisog gamit ang mga hinagiban apan wala sila masayod kun nganong gikinahanglan nila ang maong matang sa pakigbisog. Nganong gikinahanglan nila ang modugo ug mopadugo?
“Nasayod ka ba’g unsang orasa igikan ang patay’ng lawas ni Tay Belo, Dong?” Sukna ko sa batan-ong mitalikod human mapas-an ang iyang sag-ob.
Midangat kanako ang subo ug mubong sulat-pahibalo bahin kang Tay Belo kagahapon sa hapon gikan kang Manoy Miyo pinaagi sa usa ka driver sa habal-habal.
“Nalubong naman kaganihang banagbanag. Maoy pagbulut-an sa among bag-ong bathala nga sugod karon dili na ilugsong sa patag ang among mga minatay.” Daling mibiya ang batan-on ug mitungas sa mas taas nga dapit habig sa wala.
“Day Sandra, si Dodoy ang giilang bag-ong bathala sa usa ka kulto ug mihulip sa namatay niyang ugangang lalaki.” Nasubay ni Manang Ingkyang nako dihang nagkatagbo mi sa sam-ang sa lungsod sa lubnganan ni Nang Tomasa usa ka tingdagkot nga Lunes. Dihang nahisangko ako sa balay ni Manoy Miyo nga kanhi gipuy-an nilang Tay Belo ug Nang Tomasa, wa ko na hiabti ang nahauna.
“Tingali nahisum-ok na si Miyo ug ang iyang kaubanan ning higayona sa teritoryo ni Dodoy. Buot lamang unta ni Miyo ug Ingkyang nga masud-ong sa kataposang higayon ang ilang amahan apan nagdumili si Dodoy, Day Sandra tungod kay nagdumili usab kaniadto ang duha sa pagsimba niini isip bag-ong bathala,” sugid ni Layla, ang asawa ni Manoy Miyo nga bag-o lang nanganak.
Kondili pa sa panghinaot nga masud-ong ko usab si Tay Belo sa dili pa itunlod sa iyang lubnganan, hayan di na ko motungas dinhi. Si Tay Belo ang namat-an kong amahan. Human mamatay ang akong inahan, nangasawa si Tay Belo sa biyudang si Nang Tomasa ug nangamahan sa mga anak niini- silang Manoy Miyo, Manoy Dodoy ug Manang Ingkyang.
Miabot ang adlaw nga nakapahadlok nako kaniadto, hapit matag semana may bugnaw ug kaging nga lawas ang tapok-an sa kaanotan. Miabot usab ang adlaw nga nakapahiubos nako pag-ayo kang Tay Belo, “Anhi lang una kang Tiya nimo, Day Sandra. Suod silang manag-agaw sa imong inahan busa di ka niya pasagdan. Naguol ako nga wa ko mahatagig katumanan ang gisaad ko sa imong inahan nga patibawason tika sa elementarya o padayonon pagpatungha sa sekondarya kun mahimo. Di ko buot madugay ka didto sa kabungtorang akong bag-ong pinuy-anan. Lahi ang mga panud-ong ug pangandoy nilang Miyo, Dodoy ug Ingkyang. Nalubog ang ilang hunahuna sa daghang pagpanghulhog.
Didto ang linghod nga mga bukton mas unang nagkat-on sa pagkupot og hinagiban kay sa lapis. Ang baybay maoy imong natawhan ug ang kalinaw dinhi maoy angay kanimo,” pasabot ni Tatay nako nga wa ko hisabti kaniadto.
Kalit nga mihari ang usa ka sipang buto nga gitubag sa daghang mga buto-buto. Sa among nahimutangan ni Layla di ko makita ang panghitabo sama nga wa hialinggati sa mga katawhan dinhi nga gidawat nila ang malubog nga kabilin sa mga nanag-una kanila ug labaw nang wa nila mamatikdi kun giunsa pagtunob-tunob sa mga higante sa bukid ang mga alimpulo sa kabungtoran. (Kataposan)