Sakit sa pangutok

Sa among panahon, sa mga bata pa kami (medyo dugaydugay na), wa man mauso ang paghikog, kun duna man, tagsa ra gyud kaayo.

Sa Opon pananglitan, wa gyud ko kahinumdom nga dunay taga-Opon nga naghikog. Hinuon niadtong panahona, wala pay taytayan nga maoy nahimo karon nga convenience nga kasangkapan sa paghikog.

Sa sinuwat ni Jose Ma. Montelibano giulohan Mental illness and suicides, mibutyag sa iyang kabalaka nga matud niya: “There seems to be an epidemic that is more deadly than dengue.”

Nagpasabot nga nagkadaghan na ang mga tawo karon, kasagaran mga batan-on ang nag-suicide,  Kuyaw. Mas kuyaw kay sa gikahadlokan nga dengue.

Lisud kini nga matang sa sakit tungod kay kasagaran sa matapnan niini, wala kitay makita nga mga symptoms sa sakit. Kasagaran ang na-afflicted niini magpakahilom lang.

Kinsa man tuod nga naghambin niining maong sakit ang mobutyag sa ilang sakit ug mo-volunteer pagpa-admit sa mental institution?

Matud ni Montilabano: “I refer to the general ailment of mental illness, not the usual visible ones we know that inevitably brings the victims to a mental institution. We see or hear about it more as depression, generally more quiet and subtle.”

So, ang nataptan niining maong sakit, kasagaran magpakahilom lang,itago ang ilang sakit hangtud nga mosangpot sa paghikog.

Dugang ni Montelibano: “The person suffering from it does not act irrationally for a long while. When they do mention it as best as they can describe their situation, they are presumed as just some moody episode.”

Gipanghinaut ni Montelibano nga ang gobyerno mao untay mag-una o mangulo sa pagpasabot sa katawhn sa kagrabe niining maong mental illness o depression.

Nasayran gikan sa counselling sa mga tunghaan ug sa medical profession nga nagkadaghan ang naghambin niining maong sakit, ug gikahadlokan nga motubo ngadto sa epidemic proportion.

Ngano man ni? Unsa may nakaingon niini? Unsay hinungdan nga nagkadaghan ang giingon nga troubled youth?

Tubag ni Montelibano: “It is easy to judge that parents are the primary cause, which somehow sounds both true and false, but a growing number can mean that is more societal and not just familial. It can be lifestyle and culture combining to aggrevate a weakness simply because they are unaware.”

So, lisud ang pagsumpo niining maong sakit. Wala kitay matumbok nga maoy bugtong nga nakaingon niining tanan. Nganong ma-depressed ang usa ka batan-on?. Kinsay atong mapasanginlan?  Ang mga ginikanan? Ang mga tunghaan ug ang Simbahan, ang kultora ug ang katilingban mismo?

Atong maaninaw ang kakuwang sa dialogue tali sa hingtungdan ug sa angay  kasumbongan sa sakit maoy usa sa nakaingon niining nagkadaghan nga paghikog.          

Apelar ni Montelibano niadtong naghupot sa mga kasayoran bahin niining maong sakit, nga ila kining ibutyag ngadto sa angay pakisayran sama sa mga ginikanan. 

Daku og role ang mga ginikanan nga kalikayan ang paghikog, ilabina sa mga batan-on. Matud ni Montelibano: ”Nobody wants suicide to be an option for the young,” Dialogue ang gikinahanglan.  

Apan, gumikan sa mga modernong gadgets sa information ug kumikasyon, it seems nga nawala na hinuon  ang komunikasyon, ang constant dialogue  tali sa mga ginikanan ug mga anak.