Nimando si Ferdinand Magellan pagsung sa Mactan. Ang panon naglakip sa iyang ulipon nga si Enrique, iyang anak sa gawas nga si Cristóvão Rebêlo ug iyang magsusuwat nga si Antonio Pigafetta; uban sa pipila ka Sugbuanon sa ilang gagmay’ng bangka. Gitugon niyang mga Sugbuanon sa di pag-apil ug igo lang motan-aw sa kaisog sa mga Katsila.
Sa unang mga gutlo sa Abril 27, niabot sa Mactan ang 60 ka armadong mga Katsila uban ni Rajah Humabon ug mga sakop sakay sa 30 ka bangka. Gipadad-an ni Magellan og mensahe si Lapu-Lapu nga way gubat kun:
Tahuron ni Lapu-Lapu ang hari sa Espanya;
Ilhon nga iyang labaw si Rajah Humabon; ug
Mobayad siya og buhis ni Magellan.
* * *
Nisumbalik si Lapu-Lapu pagpasidaan sa kalantip sa iyang mga bangkaw nga hinimo sa guod nga kawayan nga gipagahi sa kayo. Giawhag sang Lapu-Lapu si Magellan paglangay sa pagsung hangtod sa buntag. Nipahibawong nagkawot sila og mga gahong nga mahimong molamoy sa mga Katsila. Samtang gitimbang-timbang ni Magellan ang awhag, nausik ang oras, kangitngit ug taob. Ang hunas nagkahulogan nga (1) ang dagkong barko di makapaduol sa baybayon, (2) mas taas ang latason nilang Magellan ug (3) di makatabang ang layo rang mga kanyon.
Banag-banag na dihang nanglayat ang 49 ka Katsila sa taga-paa nga dagat paingon sa baybayong may gilay-ong duha ka libo ka tiil. Ang 11 nagpabilin pagbantay sa mga barko. 1,500 ka manggugubat nanggawas sa kalasangan ubang lanog nga siyagit. Ug nagsugod ang gubat. Nagpabuto ang mga Katsila sa ilang mga pusil apan wa kaigo. Ang taga isla abtik nga nanglayat uban sa ilang taming.
* * *
Nimando si Magellan paghunong sa pagpamusil. Apan padayong namusil ang mga Katsila. Nibawos ang mga sakop ni Lapu-Lapu paglabay og daghang bangkaw, bato ug lapok nga nagkapuliki og panagang ang mga langyaw. Gipasunog ni Magellan ang kabalayan sa isla. Nanggawas ang 50 ka manggugubat. Nakabuno sila og pipila ka Katsila. Hangtod nga naigo sa pana nga may hilo ang tuong tuhod ni Magellan. Nimando siya pagsibog. Pito sa iyang mga sakop ang nangamatay ug ang nahibilin nagkatibuwaag.
Gipuntirya nilang Lapu-Lapu ang mga tiil sa mga langyaw nga wa mataboni sa puthaw’ng sinina. Nagbalikbalik sila og labay ug punit sa ilang mga bangkaw. Dihang nailhan nila si Magellan, gitabangan hangtod natukas ang helmet. Natapi ni Magellan ang duslak sa iyang nawong ug natuhog sa espada ang taga isla. Apan wa na maibot ang espada tungod sa kaluya. May laing nitigbas sa iyang wang tiil. Napakub si Magellan ug gitabangan sa mas daghan, giduslak ug gitigbas hangtod namatay.
* * *
(Gikan sa talaan ni Antonio Pigafetta, kuyog sa expedition ni Magellan, nga naapil sa librong Over the Edge of the World: Magellan's Terrifying Circumnavigation nga sinuwat ni Laurence Bergreen)