EDITORYAL - Kalainan sa Marites ug Historians

Nakontrobersiya ang usa ka artista bahin sa iyang pamahayag nga ang kasaysayan ‘bias’ ug gisala ng daan. Ang iyang pamahayag gitubag sa mga batid nga magsusuwat ug nagtudlo sa kasaysayan diha sa mga dagkong institusyon nga kuwang og konteksto.

Samtang giangkon sa mga historians nga husto ang iyang obserbasyon nga posibleng gikuhaan ug gipun-an ang mga impormasyon bahin sa kasaysayan.

Wala nila mauyoni ang paghulagway sa artistang si Ella Cruz nga ang kasaysayan sama sa usa ka tsismis. Usa lang ba gyud ka tsismis ang kasaysayan?

Si Cruz mao ang usa sa mga cast sa salidang “Maid in Malacañang.” Sa iyang edad, posibleng wala pa siya makasabot sa lintunganay ug tinud-anay nga panghitabo sa kasaysayan sa nasud, partikular ang Martial Law kanus-a wala pa siya matawo.

Gisaway siya sa mga historians kay gisusama ra niya ang kasaysayan sa tabi-tabi o tsismis sa mga “Marites.”

Ang kasaysayang nahasulat, posibleng tinuod nga gipun-an o gikuhaan sa mga historians. Depende na kana kun kinsa ang nagsuwat, interes sa nagsuwat, unsa iyang baruganan ug kun asa siya dapig.

Apan bisan pa man niini, ilang gisuwat ang kasaysayan base sa suportang mga ebidensiya, testimonya, mga numero, tubag sa mga kritiko ug daghan pang uban nga mahimong makutkot sa mga gustong manukiduki kun tinuod o dili.

Ang tumong niini mao ang pagpresentar kutob sa mahimo sa kinaduolan sa kamatuoran. Gikonsiderar ang tanan, uyon ug dili uyon.

Apan dili sama sa tsismis nga wala gyuy basihanan ang kadaghanan sa unod sa ilang gipanabi.

Kun kining ilang tsismis, dunay ebidensiya ug testimonyang magpamatuod niini, dili na kini matawag nga tsismis kondili usa na ka kasaysayan na.

Ang mga Marites kun pugson pagpatug-an o pangayoan og ebidensiya bahin sa iyang gipanabi magdumili pagpresentar niini. Kun magkinaunsa makigaway na sa mga mokwestyon kaniya.

Ang kasaysayan nasuwat basi sa kamatuoran, posibleng gikan sa tsismis lang o tinud-anay gyud nga panghitabo o sitwasyon.

Angay masayran sa tanan, kadto lamang mananaog ug makalahutay maoy makasuwat sa kasaysanan, dili kadtong mga naparot ug pildero.