Ambot og nakabantay ba si Mayor Mike Rama nga igo ra g’yud siya’ng gipalagot sa mga konsehal taliwala niining pagpasar sa annual budget sa 2015 nga gibutangan og “restrictions and limitations” sa paggamit niini. Pirme na g’yud kining pagpalagot sa mga konsehal, ilabi na niadtong mga sakop sa Bando Osmeña Pundok Kauswagan (BOPK), apan ngano usab kaha nga mokawhat man si Mike sa ilang pagpalagot.
Tataw man nga gisukod ra g’yud si Mike asa kutob ang iyang kapungot. Kun nakabantay kamo, katapusang insidente pagpalagot kaniya kadtong plano sa Cebu Port Authority (CPA) pagbawi sa dunggoanan luyo sa Malacañang sa Sugbo aron sila na ang modumala niini – sugyot nga gikalagot ni Mike kay matud niya nga gusto niya’ng ibalhin ang tanang dunggoanan gawas sa Sugbo (Consolacion o Lilo-an).
Ang pagkamasuk-anon usa ka batasan sa dili maayo’ng lider. Kay kun ma-intimidate ang usa ka lider sa iyang kontra ug dali kaayo siya’ng palagoton, dili na kini makapinsar og tarong ug wala nay tarong desisyon.
Nasayod siya sa “separation of powers” sa ehekutibo nga iyang gikuptan ug sa lehislatura nga maoy gilingkoran sa mga konsehal. Kun adunay limitasyon sa paggamit sa pundo, buhat na ba kini pagtamak sa gahum sa mayor?
Mao bitaw nga matag sanga sa gobiyerno (ehekutibo, lehislatura ug hudikatura - korte) adunay iya-iya nga gahum. Gahum sa konseho ang pagpasar og ordinansa.
Dili ko mokalawat sa posisyon nga usa na ka pagtamak sa gahum sa mayor ang pagbutang og limitasyon sa paggamit tungod kay gikinahanglan kini ubos sa prinsipyo sa “check and balance.”
Ug ang mahimo lamang sa mayor kun dili siya maka-uyon sa probisyon sa ordinansa nga napasar sa konseho mao lamang ang pag-veto niini. Apan “veto power” sa mayor dili “absolute” nga kun mosupak siya sa probisyon sa appropriations ordinance wala nay mahimo ang mga konsehal.
Aduna kining gitawag og “override power” – kun makaabot ang numero sa mga konsehal nga mobotar pag-itsa-puwera sa veto sa mayor, mapasar ang ordinansa.
Apan ang bahad nga kasong kriminal nga “usurpation of authority” tungason pa kaayo. Kinahanglang i-establisar sa kampo sa mayor unsa nga gahum ang gitamakan ug sila na nga mga konsehal ang mibuhat.
Ang pulong “discretion” sa paggamit sa pundo wala na kana kahimut-i sa mga magbubuhis ug sa korte tungod kay bukas kini sa abuso ug korupsiyon. Akong balikon, mao bitaw nga dunay “check and balance” sa duha ka sanga sa local nga kagamhanan aron malikayan ang pagduda nga i-wari-wari ra ang kuwarta sa katawhan.