May psychological incapacity ang miste

Isa na naman itong kaso ng psychological incapacity ng isang asawa na ginamit na basehan para mapawalang-bisa ang kanilang kasal. Alinsunod sa batas at mga desisyon, ang sakit ay sa pag-iisip at hindi sa katawan. Dapat ay sapat din ito para masabing hindi naintindihan ng nagpakasal ang kanyang mga obligasyon at tungkulin sa kanyang mister o misis.

Dapat din na matukoy ng mga eksperto ang ugat ng sakit at mapatunayan sa hukuman sa pamamagitan ng eksaminasyon at pagtatanong sa sinasabing asawa. Kung walang nangyaring eksaminasyon at interview ay puwedeng mawalang halaga ang nasabing pagsusuri ng doktor o psychiatrist pati ituring pa na “hearsay” o narinig lang sa iba. Ito ang isa sa mga isyung tinalakay sa kaso ni Robert.

Sina Robert at Tina ay mga estudyante sa isang Catholic university. Naging magsiyota sila at pagkatapos ng kolehiyo ay agad na nakapagtrabaho si Tina sa Treasurer’s Office ng unibersidad. Si Robert naman ay hindi nakatapos at nagtrabaho na lang sa printing press ng pamilya.

Noong magkarelasyon ang dalawa ay napapansin na ni Tina ang pagiging introbert ni Robert pati ang pagiging seloso nito. Sa pagmamasid niya ay walang ambisyon ang lalaki at naiinggit sa mga kapatid na nakatapos ng pag-aaral pati may kanya-kanyang karera sa buhay.

Gayunpaman, pinakasalan ni Tina si Robert. Nagkaroon sila ng dalawang anak. Lumala ang ugali ng lalaki habang mag-asawa na sila. Lahat ng taong makipag-usap kay Tina ay pinagseselosan nito at madalas na lumiliban sa trabaho ang lalaki para lang bantayan siya. Minsan, tinutukan pa nito ng baril ang kinse anyos na pinsan na nakatira sa kanilang bahay dahil sa paghihinalang kalaguyo ni Tina ang binatilyo.

Ang masama pa ay inalila at ginawang parausang babae ni Robert si Tina. Sa isang araw ay apat hanggang limang beses silang nagtatalik. Minsan ay sinusundo pa ni Robert si Tina kapag lunch break para lang sa sex. Kapag sexual intercourse ay itinatali ni Robert si Tina at kung anu-ano ang ipinapasok sa kanya. Minsan naman ay minungkahi nito na tumawag sila ng ibang tao habang nagtatalik sila o kaya ay sa ibang lalaki makipagtalik si Tina habang pinapanood ni Robert. Pakiramdam ni Tina ay binaboy at minolestiya siya ng sariling asawa. Kapag naman tumatanggi si Tina ay nagagalit si Robert at pinagmumulan ito ng kanilang away.

Humingi ng payo si Tina mula sa isang doktor, isang pari, isang abogado at pati kahit sinong makapagbibigay sa kanila ng tulong. Iminungkahi rin niya sa mister na sumailalim sila sa marriage counselling pero tumanggi ang lalaki at sinabing kalokohan lang iyon.

Dalawang taon pagkatapos nilang magpakasal, nagkaroon ng matinding away ang dalawa. Tinutukan siya ni Robert ng baril sa sentido dahil sa paghihinalang mayroon siyang kalaguyo. Bitbit ang dalawang anak nilang babae, nilayasan ni Tina si Robert. Mula noon, hindi na niya nakita si Robert. Mag-isa na niyang binuhay ang dalawang anak.

Bandang huli, nagsampa ng petisyon si Tina sa RTC para mapawalang-bisa ang kasal nila ni Robert. Walang sagot o kahit anong papel na ipinasa sa korte ang lalaki. Hindi rin ito nagpapakita sa mga hearing kahit pa natanggap ang sulat ng RTC kahit pa sinabi ng piskalya na walang naging sabwatan sa dalawa.

Maliban kay Tina, tumestigo rin si Dr. Santos na isang clinical psychologist at nagpakilalang expert witness sa kaso. Nagsagawa raw siya ng interview kay Tina at base sa mga tests ay wala itong sakit sa pag-iisip kahit pa apektado at emosyonal sa mga nangyayari. Nakausap din daw ng doktor ang kaibigan ni Robert dahil hindi nito nasuri ang lalaki. Sabi raw ni Robert ay “wala kang pakialam sa akin”.

Base raw sa impormasyong nakalap mula sa matalik na kaibigan at dalawang iba pa nilang kakilala ay napagtanto ni Dr. Santos na may matinding personality disorder ang lalaki. Malamang daw ay nahawa ito sa ama na isang psychiatric patient. Ang rekomendasyon ni Dr. Santos kay Tina ay ipawalang-bisa na lang ang kasal dahil sa psychological incapacity ni Robert.

Matapos suriin ang lahat ng ebidensiya, pinagbigyan ng RTC ang petisyon ni Tina at pinawalang-bisa ang kanilang kasal. Pero nang umapela sa Court of Appeals ay nabaliktad ang hatol at binasura ang petisyon ni Tina. Hindi raw dapat asahan ang testimonya ni Dr. Santos lalo at narinig lang sa ibang tao (hearsay) at sa madaling salita ay wala itong halaga.

Pero ayon sa Supreme Court, nagkamali ang CA. Hindi raw kailangan na masuri ng isang doctor si Robert  para lang ideklarang psychologically incapacitated. Hindi raw awtomatikong ituturing na hearsay evidence at babalewalain ang mga ulat ng isang psychiatrist kahit pa hindi nito nasuri ang maysakit. Dalawang tao naman ang sangkot sa kasal.

Ang importante ay mapatunayan ang kondisyon ng pag-iisip ng lalaki o babae base sa kalakhan ng ebidensiyang isinumite. Ang lahat naman ng kilos ng isang asawa ay nakikita ng kanyang mister o misis. Sa kasong ito, bukod sa testimonya ni Dr. Santos, tumestigo rin si Tina para patunayan na may psychological incapacity si Robert.

Alinsunod sa Art. 36 ng Family Code, dapat pahalagahan ng korte ang opinyon patungkol sa kondisyon ng pag-iisip ng magkabilang panig. Isang kalupitan sa parte ng hukuman na ipag-utos ang hayaan si Tina na patuloy na makisama kay Robert (Dela Fuente vs. Dela Fuente, G.R. 188400, March 8, 2017).