EDITORYAL - International law gibaboy sa China

Maayo paminawon nga ang Pilipinas ug China parehong miangkon nga gikinahanglan gyud ang padayong diplomatikong pakig-diyalogo bahin sa kasungian sa kadagatan diha sa West Philippine Sea nga giangkon nga iya sa China.

Ang mga delegado sa China nia sa Pilipinas alang sa ikapito nga Philippines-China Bilateral Consultation Mechanism (BCM) on the South China Sea nga unang gihimo niadtong tiug 2017.

Giumol kini aron dinhi magsabot-sabot o magdiskusyon ang duha ka nasud mahitungod sa mga isyu sa WPS. Giangkon sa China ang tibuok South China Sea diin nahimutang ang WPS, apan niadtong 2016 ang Arbitral Tribunal miingon nga walay legal nga basihan ang China sa pag-angkon sa maong lugar ilabi na ang WPS nga matud pa niini iya sa Pilipinas ubos sa United Nations Conventions on the Law of the Sea (UNCLOS).  Resolusyon nga padayong gisalikway ug wala tahora sa China.

Dinhi ang problema, bisan nakahibalo na ang China nga dili ila ang lugar, padayon nilang giinsister nga ilaha kini ug gamiton niini ang tanang impluwensiya, kwarta ug bisan tibuok pwersa sa iyang militar aron kini ipamugos.Maayo paminawon nga ang Pilipinas ug China parehong miangkon nga gikinahanglan gyud ang padayong diplomatikong pakig-diyalogo bahin sa kasungian sa kadagatan diha sa West Philippine Sea nga giangkon nga iya sa China.

Ang mga delegado sa China nia sa Pilipinas alang sa ikapito nga Philippines-China Bilateral Consultation Mechanism (BCM) on the South China Sea nga unang gihimo niadtong tiug 2017.

Giumol kini aron dinhi magsabot-sabot o magdiskusyon ang duha ka nasud mahitungod sa mga isyu sa WPS. Giangkon sa China ang tibuok South China Sea diin nahimutang ang WPS, apan niadtong 2016 ang Arbitral Tribunal miingon nga walay legal nga basihan ang China sa pag-angkon sa maong lugar ilabi na ang WPS nga matud pa niini iya sa Pilipinas ubos sa United Nations Conventions on the Law of the Sea (UNCLOS).  Resolusyon nga padayong gisalikway ug wala tahora sa China.

Dinhi ang problema, bisan nakahibalo na ang China nga dili ila ang lugar, padayon nilang giinsister nga ilaha kini ug gamiton niini ang tanang impluwensiya, kwarta ug bisan tibuok pwersa sa iyang militar aron kini ipamugos.

Kining gihimo sa China nakaapektar na sa panginabuhian sa mga mananagat nga Pilipino, kabalaka sa Pilipinas sa pagkaguba sa kinaiyahan sa WPS ug labaw sa tanan kining hulga sa seguridad sa Pilipinas tungod sa mga gipangtukod nilang mga artipisyal nga isla.

Hinuon dili lang bahin sa kasungian sa WPS nagtuyok ang relasyon sa Pilipinas ug China kay duna kini maayong koneksyon sa mga tawo, sa negosyo, siyensiya, teknolohiya, agrikultura, imprastraktura, kultura, edukasyon, turismo ug uban pa.

Apan kon padayon nga dili motahod ang China sa international laws, maapektahan gyud kining ubang mga maayo untang bunga sa diplomatikong relasyon sa duha ka nasud. Kung magpadayon kining dili tahuron ang international laws, dili maresolba ang isyu sa WPS ug maritime conflict dili lang sa Pilipinas kondili sa mga silingan sab niining mga nasud diha sa SCS ug ingon man ang ubang gamhanang mga nasud nga maapektahan.

Sa pagkakaron, ang Pilipinas nibalik pakigsuod sa Amerika ug mihatag og pagtugot kanila nga makabutang og ilang mga gamit militar sa siyam ka mga dapit ubos sa gipakusgang Enhanced Defense Cooperation Agreement (EDCA). Malaumon nga pinaagi niini mapakgang kining agresibong mga lakang sa China diha sa SCS partikular sa WPS.