Medyo namingaw man ang Federalism

Kaha, gumikan sa nagsapawsapaw nga mga kontrobersiya ug mga concerns nga giatubang sa atong nasud, labi na sa nagsingabot nga eleksyon, medyo nataligam-an ug napadaplin ang isyu sa Cha-Cha ug Federalismo.

Hinumdoman nga sa panahon ni kanhi Presidente Erap Estrada, dihay preparatory commission on constitutional reforms nga mi-submit og mga proposal alang sa paghimog kausaban sa 1987 Constitution. Kini sa 1999.

Karong bag-o, ang consultative committee (Concom) nga gimugna ni Presidente Duterte mi-submit usab sa ilang kaugalingon nga draft alang sa pagmugna sa usa ka federal charter.

Ug tapus sa malampusong pagpalagpot ni House Speaker Pantaleon Alvarez gikan sa House of Representatives (HOR), ang bag-ong speaker, si Gloria M. Arroyo, mi-submit usab sa version sa House alang sa pagpahigayon sa federal system dinhi sa nasud.

Dihay hamubo nga paghisgothisgot ug pag-debate mahitungod sa maong mga draft  federal charter, sama sa pagdili na sa political dynasty, anti-turncoatism, ug paglibkas sa term limit sa mga sakop sa Kongreso. 

Actually, matud dinhi wala gayud ma-transmitted officially ang Concom draft ngadto sa Kongreso, apan ang HOR gihatagan og kopya sa draft.

Ug karon, sa ato nang giingon gumikan sa daghang mga gibuhat ang atong kagamhanan, medyo napadaplin ang isyu sa federalism, ug lagmit, dili na kini matagad sa present Congress. Gani, ang Palasyo  medyo nabugnaw na pagpamugos sa pederalismo.

Apan adunay mga sugyot nga kun dili lihokon sa Kongreso ang cha-cha ug Federalism, ipaagi na lang sa People’s Initiative.

Apan, atong hinumdoman nga gisuwayan kini nila kanhi Presidente Fidel Ramos ug Gloria M. Arroyo ... ug wala dawata sa katawhan gumikan sa kahadlok nga mag-perpetuate lang sa gahum ang incumbent nga presidente. 

Busa, gisalikway kadto sa katawhan. Apan karon, magmalampuson kaha kini?

* * *

Giingon dinhi nga kun veto-han sa presidente ang mga pork insertions nga mokabat kuno og P305-B, ang maong kantidad magamit pagpatuman sa mga dagkung proyekto nga maka-create og daghang trabaho, pag-atiman sa panglawas sa katawhan ug pagpalambo sa food production, among other concerns.

Kining maong kantidad nga dili buot  nganlan sa mga magbabalaud nga pork barrel, kundili budgetary insertions lang,  bali kini’g 8% sa total budget nga P3.757 trillion. Kadaku ining kwartaha nga mahimong duwa-duwaan lang sa atong mga magbabalaud.

Sa atong pagsuwat niini, wala pay klaro kon veto-han ba ang maong mga insertions nga gihilom unta pag-insert sa mga magbabalaud gawas kanila ni Sen. Ping Lacson ug Rep. Andaya.