Pagtuboy ni Lapu-Lapu
Kun ihinayon sa sunod nga presidente nga si Rodrigo Duterte ang iyang plano pagdeklarar ni Lapu-Lapu nga nasudnong bayani, kahatagan na gyod og makiangayong luna sa atong kasaysayan ang talagsaong kaisog ug kadaogan sa atong katiguwangan batok sa mga langyaw dul-an sa lima ka gatos ka tuig na ang nilabay. Apan ang labing abundang tinubdan sa atong kasayuran mahitungod ni Lapu-Lapu mao ang usa ka langyaw. Kun di pa tungod ni Antonio Pigafetta, kinsa kugihang nisuwat ug nibilin og mga dokumento sa iyang kasinatian sa pundok ni Ferdinand Magellan sa Sugbo, wa gyod unta tay kasayuran unsay nahitabo sa Sugbo ug sa Mactan niadtong 1521.
* * *
O igo na lang tingali tang makadungog sa asoy sa atong katiguwangan sa mga sugilanon gikan sa mga nag-una nila. Wa ni magpasabot nga way pagpakabana sa kasaysayan ang atong katiguwangan. Di sila kapasanginlan nga nagpabaya nga wa magtagad pagtino nga makalingi ug makakuha og mga pagtulon-an sa ilang gigikanan ang umaabot nga kaliwatan.
Tingali wa lang silay paagi pagpreserbar sa ilang mga sinuwat sa dahon. O tingali nisalig nga igo nang taytayan sa kagahapon ang ilang dila ug baba. O tingali naputol lang gyod ang kutay sa kasaysayan tungod sa pagka-ulipon nila sa mga langyaw, bisan nalangay og kapin sa upat ka dekada, daghang salamat sa gubat sa Mactan.
* * *
Tahasan ni Duterte ang National Historical Institute (NHI) sa paghatag sa mas tukma nga pasidungog ni Lapu-Lapu, labaw sa pagbutang niya sa usa ka dako, paghimo niyang simbolo sa kapolisan ug kabomberohan ug, sa sulti pang Duterte, paghimo niyang isda.
Hinaot nga ang NHI molusad sab og mas determinado nga mga paningkamot pagsubay sa ubang mga tinubdan gawas ni Pigafetta sa kasaysayan nilang Lapu-Lapu ug sa iyang mga kadungan, sa mga nag-una ug nagsunod nila ug sa ubang mga bayani sa Kabisay-an ug Mindanao ug ubang bahin sa nasud nga nataligam-an sa mga libro sa kasaysayan nga pulos nagsentro sa Manila.
* * *
Makahatag sang NHI og katin-awan sa ubang ngan ni Lapu-Lapu: Cilapulapu ug Si Lapulapu, gikan sa karaang pung nga Sanskrit nga “sri” nga pagtahud sa lalaki (ginong) o babaye (gining o ginang); Salip Pulaka, gikan sa pung sa Sanskrit nga “Sri Paduka” nga pagyukbo sa halangdon o hari; Cali Pulaco, gikan sa Deklarasyon sa Kagawasan sa Pilipinas niadtong 1898 sa Cavite nga naghisgot ni “Rey Kalipulako de Manktan”; ug Lapulapu Dimantag nga gikan sa Aginid, ang kasaysayan sa karaang Sugbo.
Ug sa mga tagduma sa Sugbo sa panahon ni Lapu-Lapu: Lumaya, Alho, Ukob, Bantug, Parang, Humabon (nga giingong naminyo sa pag-umangkon ni Lapu-Lapu), Tupas, Katuna ug Zula (nga niangkon atubangan ni Magellan nga naminyo sa igsuong babaye ni Lapu-Lapu).
* * *
- Latest
