EDITORYAL – Patas ba ang code of conduct?

Naa man o wala’y Code of Conduct sa South China Sea, o West Philippine Sea, ang China maghimo gihapon sa ilang gusto samtang ilang babagan ang mga buhaton sa mga gagmay’ng mga silingang nasud. Mao kini ang kamatuoran sa dagway sa China nga miangkon sa tibuok WPS pinaagi sa ilang hinimo-himo nga 9-dash line nga nisakop sa tibuok lugar. Bisan ang bag-ong natudlong kalihim sa Department of Foreign Affairs nga si Alan Peter Cayetano miingon nga wa’y ngipon ang bag-ohay lang nga Code of Conduct. Matud niya ang gisaligan lang nilang tanan karon mao ang “gentleman’s agreement” o estoryang lalaki kon sa ato pa.

Nagpasabot nga kun ang usa mohimo og lakang nga sa tan-aw sa ubang nag-ilog nga nasud makaapektar sa ilang interes, kutob lang sila sa pagreklamo apan wala’y silot nga mapahamtang ug labaw na nga dili nila mapahunong gawas lang kun gusto nila nga magkagiyera. Niadtong 2002 gilihok sa ASEAN ang Code of Conduct apan nagmagahi ang China pagpirma niini ug miinsister nga makig-bilateral agreement kini sa kada usa sa upat ka mga ASEAN members nga claimants usab sa lugar. Butang  nga wala mauyoni sa tanan kaniadto kay sayod silang kun magbinagsa sila og atubang sa China, lupigon gyud sila.

Dili nato kalimtan nga niadtong panahona (2002) wala pa ang pito ka artipisyal nga isla sa China nga karon mas lapad pa kun tipuon ang tanang isla nga giokupar sa Pilipinas, Malaysia, Vietnam ug Brunei diha sa WPS. Karong naa na kining mga artipisyal nga isla, nisugot na ang China nga makigsabot aron mahulma ang COC. Angay tan-awon kun unsa’y unod sa COC, kun gitugotan ba ang claimant countries pag-ugmad sa ilang mga pasilidad sa lugar o makahimo usab og kaugalingong artipisyal nga mga isla. Sigurado nga dili na kini tugotan sa China. Gani makainsister na sila nga paglapas kini sa COC karon nga aduna na sila’y kasabotan.

Patas ba kini?