Pagasa: Tinguwan magsugod na rong bulana

CEBU, Philippines — Samtang padayon pa kita sa kombate batok sa Covid-19 pandemic, usa ka maalamong edaran nga dunay gasa sa pagpanagna sa mahitabo sa umaabot nag-ingon nga duna pay mas grabeng moabot, mas dako pa nga pandemiya, simbako palayo. Ang iyang gipasabot mao ang atong mga kabataan, ang gitawag nga mga Millennials ug magsunod kanila nga mga henerasyon, Generation Z. Ang iyang prediksyon mao ang usa ka katalagmang binuhat sa tawo, ang epekto sa gibuhat sa tawo sa kinaiyahan ug naunsa na karon ang mga kabataan.

Daghan na ang mga naobserbahan sa kabataan karon, —ang ilang kinaiya, pamatasan ug binuhatan, tinarabahoan ug ang ilang binuhatan sa gawas sa ilang mga balay, nga pulos tanan dili maayo. Mao gyud ni akong gikagul-an. Samtang nakita nato ang kapaspas sa teknolohiya nga nagpasayon sa kinabuhi ug mas walay hasol, hinayhinay sab natong nakita ang pagkahanaw sa maayong pamatasan sa mga tawo.   

Kaming managsuon, si Inday Sering ug Eddie ug ako nagtubo sa pagmatuto ni Mama Pining. Higpit siya modisiplina. Nakahinumdom pako nga gipaluhod ko og mongos sa sawog sa bata pa mi kun makasala mi. Malumo ang kasingkasing ni Mama. Maamumahn siya ug mapinanggaon ug mapailobong magtutudlo.

Sa iyaha ko nakat-on pagsuwat. Sa gamay pa ko, mangugi gyud siya pagtudlo unsaon pagampo aron ko makakompisal sa unang higayon, usa kini ka dakong hitabo sa kinabuhi sa usa ka bata sa unang panahon. Tudloan mi nga maningkamot ug mangugi, magpakita og kaayo sa uban.

Samtang natanggong sa balay ang mga pamilya sa nakalabay’ng duha ka bulan tungod sa quarantine, akong giawhag ang mga ginikanan nga gamiton kining panahon pakigsuod sa mga anak.  Oportunidad kini nga makaestorya-estora ang ilang mga anak—suhituhon sila, unsa ilang mga pangandoy, ilang gusto, aron ilang mahibaw-an kun unsaon nila pagsuporta ang ilang mga anak ug labaw sa tanan, ang pagtudlo kanila og disiplina, pagbuhat sa ilang mga bulohaton ug responsibilidad sa balay.

Mangita sila og pamaagi aron sila magpuyo nga buotan, manggiluluy-on, matinabangon ug matinahuron sa ginikanan, mga igsuon, sa ubang tawo ug ilabi na sa mga katiguwangan.

Tudloan silang motuman sa mga patakaran ug balaud. Maayo sab nga tudloan sila pagampo sa Rosaryo ug motan-aw sa online masses ilabi na sa adlaw nga Domingo. Responsibilidad sa mga ginikanan nga matudloan ang mga bata nga magpaduol sa Labaw nga Makagagahom.

Sa among eskuylahan, sa UV, pirme gyud nakong pahinumdoman ang atong mga magtutudlo ug mga principal sa kinahanglang makat-on ang mga bata sa Good Manners and Right Conduct dili lang sa eskuylahan kondili hasta sa katilingban. Dako kaayo ang hagit karong panahona sa mga magtutudlo ug ginikanan aron makahulma og maayo, kasaligan, ug matinahurong Pilipino nga maoy mamahimong umaabot nga magdumala sa nasud.

Kaning kwarantina naghatag kanako og igong panahon paghunahuna nganong naingon niini karon ang kabataan sa ilang modernong pamaagi. Ang akong hunahuna mibalik sa panahon sa Ikaduhang Kalibotanong Gubat, panahon nga ang atong mga higalang Amerikano nitabang nato paglingkawas gikan sa mga Hapon. Basin didto nagsugod tanan.

Sayod man tanan, dili lang sa Pilipinas kun unsa kadako ang pagtan-aw sa tanan sa mga Amerikano. Dako kaayo ang paghatag og importansiya sa mga Amerikano sa kagawasan, nga ilang gitudlo sa mga tawo sa kalibotan. Maayo baya to,,,apan adto rang panahona.

Ang kagustohan sa mga Amerikano sa kaugalignan ug kaugalingong paningkamot maoy ilang pangagni sa uban. Ang mga Amerikano murag wala magkinahanglan sa uban.

Gani, bisan bata pa sila gitudloan na silang mabuhi nga sila-sila ra.

Apan samtang nagkadugay silang nagpuyo nga naginusara, hinayhinay sab nga nawagtang ang ilang pagtan-aw sa ilang ginikanan ug sa tanan nilang katiguwangan. Wa lang nila nga tawgon ilang mga katiguwangan, bisan ginikanan sa ilang mga pangalan. Dili importante nila ang Papa, Mama, Lola o Lolo.

Ang mga kabataang Pilipino karon ganahan kaayo niining kinaiya ug kultura sa mga Amerikano nga ang kaugalingon ray hunahunaon. Apan bisan og padayon gihapong gigamit sa mga kabataan ang“Papa” “Mama” ug “Lolo” ug “Lola” wala na kaayoy kaubang pagtahod, mura nalang og buka ra sa baba.

Di pa uwahi aron mabawi o mabalik ang maayong kinaiyang Filipino. Maayo tingaling ibalik na ang subject nga Good Manners and Right Conduct sa mga tunghaan. Ang mga ginikanan pud motudlo nini diha sa ilang balay.

Kinahanglan lang gyud nga kugi—sa mga eskuylahan ug sa mga ginikananaron mabalik ang “maayong pamatasan” (good manners) sa atong taliwala.

Ang mga katiguwangan kinahanglang moaktibo sa pagpasa niini nga pamatasan ngadto sa kabataan. Pinaagi niini, duna gyuy maayong kausaban nga makita unya sa komunidad. IBM (BANATNEWS)