Karne sa Kalambuan

CEBU, Philippines — Dili gayud babag ang kapobre sa pagkab-ot sa atong mga pangandoy sa kinabuhi. Dili matod pa kita angayang magpagapos sa ideya nga kun gipanganak kita nga pobre, mamatay sab kita nga pobre. Kinahanglan matod pa nga magbaton kita og kakugi ug kadasig aron mahaw-as kita sa kalisod ug matuman ang atong mga pangandoy.

Kakugi, singot ug dugo lang gyud matod pa ang sekreto ni Elenita M. Dela Fuente, 54 anyos, maong malampuson siya karon.

“Wala koy gipagawas nga kwarta ato, paningkamot lang gyud, singot ug dugo ang puhonan,”asoy pa niini ngadto sa Banat News Tingusbawan.

Si Elenita o mas nailhan sa kadaghanan nga “Ellen” mao’y tag-iya sa sikat nga Elenit’z Food House sa Tisa, ning dakbayan sa Sugbo.

Lumad siya sa Canhabagat, Medellin, Cebu diin ikaupat  siya sa pito ka managsuon. Lisod matod pa kon ihulagway ang ilang pagpuyo didto sa probinsya sa bata pa siya, sanglit pamanday ra man ang trabaho sa iyang amahan ug wala’y trabaho iyang inahan.

“Kung wala siya’y pandayon nga balay, maglisod gyud mi’g kaon,”niya pa.

Kay duol man sila og dagat, mangisda lang matud pa iyang amahan aron ilang isud-an.

Nagtungha si Elenita sa Canhabagat Elementary School diin maglakaw siya og kapin duha ka kilometro padulong sa tunghaan.

“Magtsinelas lang mi, wala man me sapatos ug uniform,” hinumdom pa niini.

Malipay na matod pa siya kaniadto kun mahatagan siya og piso nga balon sa iyang mama. Mouli lang sab siya sa ilaha matag paniudto.

Pag-abot niya og Grade 5  niundang siya sa pagtungha ug nianhi sa siyudad sa Sugbo aron manarbaho aron makatabang sa iyang mga ginikanan.

Pag-abot sa siyudad nahimo siyang katabang sa edad pa lang nga 14 anyos. Mudawat siya P1,500 nga sweldo matag buwan ug iya kining ihurot og padala ngadto sa iyang inahan. Libre ra siya og kaon sa iyang gitrabahoan nga balay.

“Kay katabang man ka, imo tanan trabaho,wala kay pahulay,”niya pa.

Dinhi mas nadasig siya nga maningkamot gyud aron moarang-arang iyang kinabuhi ugma damlag.

Human sa usa ka tuig nga nagtrabaho isip katabang, nakahukom siya nga mopahawa didto kay dili siya buot nga mahimong katabang hangtud sa hangtud.

“Nakita man gud nako nga niasenso akong ig-agaw, nganong ako dili man ko maningkamot para moasenso sab ko?”

Ug tuod man, nitrabaho siya isip tindera sa meat shop sa iyang ig-agaw. Nagsaka siya sa balay sa iyang ig-agaw ug magdawat og P100 ang adlaw.

“Dili pud lalim oy, kinahanglan momata ka’g sayo kada adlaw niya sweldo kay P100 ra. Mao to ang nakaaghat nako nga magtigom ko aron magkaugalingon ko’g negosyo puhon,”paambit pa niya.

Katunga sa iyang sweldo iyang ihatag sa iyang mga ginikanan ug ang laing katunga iyang tigumon.

Human sa unom ka tuig nga nagtrabaho sa poder sa iyang ig-agaw, nipahawa siya ug naminyo ngadto ni Isabelo, kinsa suki niya nga kostumer.

Gamit ang P5,000 nga tinigom niabli siya og gamay nga tindahan sa Carbon diin mga karne iyang baligya. Niangkat lang siya og karne sa bag-o pa sanglit wala man siya’y kwarta ikapuhonan. Bayran ra niya ang maong karne kun mahalin na. “Wala koy gipagawas nga kwarta ato, paningkamot lang gyud, singot ug dugo ang puhonan,”paambit pa niiini.

Kay bag-o pa man naminyo, grabe ilang kalisod kaniadto, nag-abang lang sila og gamay nga balay aron ilang kapuy-an. Naningkamot siya og paninda og karne sa Carbon aron makapalit og luna. Ug sa duha ka tuig nga nagdata og yuta sa urban poor, naimpas nila kini ug nagtukod og balay, ug didto na nanimuyo.

Padayon siya sa pagpaninda hangtod nga nahimo na siyang supplier og karne sa tibuok Carbon. Bisan nga supplier na siya, padayon gihapon siya pagpaninda sa iyang pwesto.

Nahimugso na ang upat ka anak niining panahona ug gipasigarbo niya nga sa private school niya kini gipatungha.

Ug aron masuportahan gyud niya ang panginahanglan sa pamilya, nakahuna-huna siya nga maninda og siomai sa Tisa niadtong 2006.

“Naa ra me sa daplin sa dan, nagpayong-payong me,”niya pa.

Gipaambit ni Ellen nga duha ka oras ra gyud iyang tulog matag adlaw sanglit ala una pa lang sa kadlawon  atua na man siya sa Carbon naghatod og mga karne.

Alas singko sa buntag moadto na siya sa Tisa aron maghimo og siomai para ibaligya tibuok adlaw. “Ang sobra nga karne nako sa Carbon kay magamit nako sa siomai. Gitudloan ra ko sa akong amiga paghimo,”asoy pa niya.

Ug niadtong 2007 nakakita siya og luna dapit ra sab sa iyang gitindahan og siomai. Iya kining giabangan ug gitukoran og tindahan.

Sa susamang tuig nahugno ang kinabuhi ni Ellen sa dihang namatay iyang bana sa gihambin nga sakit niini. Sa naospital pa kini, dako kaayo siya og gastohan busa napugos siya og baligya sa ilang balay sa urban poor ug nibalhin sila pagpuyo sa laing napalit nga property.

Sukad adto, nag-inusara siya sa pagbuhi sa iyang mga anak. Paglabay sa duha ka tuig namaligya na sab siya og siopao diin siya mismo ang naghimo. Paglakat sa katuigan naghimo na sab siya og chorizo.

Hangtod karon nag-supply gihapon siya og karne sa Carbon ug sa mga sikat nga mga restaurants. Gawas sa siomai ug chorizo, naninda sab siya og laing putahi nga sud-an ug ginganlan na niya iyang tindahan karon og Elenit’z Food House. Gipanag-iya na sab niya ang luna nga gipwestohan karon kay iya na man kining gipalit.

Sikat gayud ang Elenit’s Food House sa Tisa tungod sa lamian nga siomai. Gani, nidaog kini isip pinakalami nga siomai atol sa labing una nga Siomai Festival sa Tisa. Gipangita sab ang kalami sa chorizo ni Ellen diin adunay mga balikbayan nga mobalik gyud sa iyang tindahan ug magdala sa iyang produkto ngadto sa laing nasud sama sa Japan ug Dubai.

Ug ang giisip niyang sekreto sa lamian nga siomai ug chorizo mao:“Lahi nga ingredients ug paghigugma sa paghimo niini.”

Tungod sa iyang negosyo napahuman na niya sa kolehiyo iyang tulo ka mga anak, diin usa niini kay pulis na ug ang duha kay tourism ug culinary graduates. Nagtungha pa sa kursong business administration ang iyang kamanghuran.

“Nilambo akong negosyo tungod kay giampo man ko sa mga tawo tungod sa akong kabuotan. Ako gyud na abi-abihon og tarong ang kostumer, akong pahangyoon,”niya pa.

Kakugi lang gyud matod pa ang iyang sekreto maong nilampos siya karon.

“Niabot tanang grasya tungod sa kakugi. Bisan wala koy tarong tog, nikuha lang gyud ko’g kusog sa akong mga anak,”sigon pa niini.

Dako siya og kalipay nga natuman gyud iyang pangandoy bisan pa man nga wala siya nakatiwas og pagtungha. Karon aduna na siya’y upat ka nagkalain-laing mga properties.

Wala na siya’y lain pang giampo sa Ginoo kundili ang maayong panglawas aron mas makatabang pa siya ngadto sa uban nga nanginahanglan.

“Dili pasabot kung pobre ka, imo na lang ipadayon imong kapobre. Dapat naa kay mentalidad nga abton gyud ang pangandoy ug dapat pursigido ka sa pagkab-ot niini.”