Pagtumaw sa bag-ong diktadura
Manlimbawot ang imong balhibo nga magbasa sa librong The Anatomy of Fascism sa giilang kalibotanong eksperto sa pasismo nga si Professor Emeritus Robert O. Paxton sa Columbia University tungod sa katakdo sa pasidaan batok sa pagtumaw pagbalik sa bangis nga diktadura nga unang gitukod ni Benito Mussolini sa Italya sa 1919 ug nikatap sa Alemanya pinaagi ni Adolf Hitler sa 1933.
Pipila ka nagpakabana nga botante nakakita og talagsaong kahulogan sa libro nga namantala niadtong 2004 sa nagpadayon karong kampanya alang sa piniliay’ng presidensiyal karon nang Lunes. Mao nga naaghat ko pagbasa ini ug nangahas pagpakigsawo nimo sa pila ka bahin nga motakdo sa atong giatubang nga makasaysayanong piniliay.
* * *
Gikutlo ni Paxton ang diary sa bantogang magsusuwat nga si Thomas Mann dihang nahimong Chancellor sa Germany si Hitler: “Nakakita siya og rebolusyon nga way gipasikarang ideya, hinunoa nibatok sa mga ideya, batok sa bisan unsang mas bantogan, mas maayo, mas disente, batok sa kagawasan, kamatuoran ug hustisya.”
Matud ni Paxton ang pasismo o diktadura wa ipasikad sa kamatuoran sa bisan unsang doktrina. Kun dili sa talagsaon nga panaghiusa sa lider sa makasaysayanon nga kapalaran sa iyang katawhan. Makapahinumdom nato sa sinuwat sa makinaadmanon nga biktima ni Hitler, si Dietrich Bonhoeffer: Ang pagtumaw sa diktador nagkinahanglan sa pagkalipat (nga gitawag gani niyang pagkalumay) sa katawhan.
* * *
Nipadayon si Paxton: Ang mga lider nga pasista, sa dayon nilang banos sa gahom, di motago sa ka wa nilay programa. Si Mussolini nagsaulog gyod gani sa wa niya pagtagad pag-umol og konkreto nga plataporma. Si Hitler dunay 25 ka punto nga programa. Apan nideklarar sab nga mahimo rang mag-usab-usab ang iyang plano.
Makapahinumdom ni nato sa usa sa mga magpapili pagka presidente nga magsige lang og pasiaw nga mangopya lang siya sa mga plataporma sa uban. Bugtong niyang ikapasalig ang lig-on ug napamatud-an nang liderato. Wa gyoy kalainan sa pagdumili ni Hitler paghimo og “barato” nga mga saad.
* * *
Ang labing dakong baligho, suma ni Paxton, mao nga ang edukado unta nga hut-ong sa katilingban, nga mao gyod untay labing unang mobatok sa diktadura nga mohulga sa ilang kagawasan, di kabantay nga hingpit na silang nagpaluyo ug nangampanya alang sa diktador.
Matud ni Paxton samtang kahibulongan duna ni katin-awan: Tungod sa ilang kapakyas pagpatin-aw sa komplikadong mga suliran nga giatubang sa modernong katilingban, nga ang bugtong nakit-an mao ra ang pulos di madawat nga kapilian nga nitanyag sa ilang kaugalingon nila, nagpaanod ang nagkalainlaing hut-ong--gikan sa adunahang mga negosyante ngadto sa labing kabos nga mga anak sa singot--sa agresibong kampanya batok sa bisan unsa nga naandan. Nga mopahiyos sa tanan ngadto sa isog ug kusganong kabubut-on ug liderato sa umaabot nga diktador.
- Latest
